Huyết sắc tố Hemoglobin và những điều cần biết

1. Hemoglobin là gì?

Hemoglobin ( viết tắt là Hgb hoặc Hb) là phân tử protein trong tế bào hồng cầu có chức năng vận chuyển oxy từ phổi đến các mô của cơ thể và đưa carbon dioxide từ các mô trở lại phổi. 

Hgb được tạo thành từ bốn phân tử protein (chuỗi globlin) được kết nối với nhau. 

• Phân tử hemoglobin bình thường của người trưởng thành chứa hai chuỗi alpha-globulin và hai chuỗi beta-globulin 
• Ở thai nhi và trẻ sơ sinh, chuỗi beta không phổ biến và phân tử hemoglobin được tạo thành từ hai chuỗi alpha và hai chuỗi gamma. Khi trẻ sơ sinh lớn lên, chuỗi gamma dần được thay thế bằng chuỗi beta, hình thành nên cấu trúc hemoglobin ở người trưởng thành. 

Mỗi chuỗi globulin chứa một hợp chất porphyrin chứa sẳt quan trọng được gọi là heme. Trong hợp chất heme là một nguyên tử sắt đóng vai trò trong việc vận chuyển oxy và carbon dioxide trong máu. Sắt trong hemoglobin cũng tạo nên màu đỏ trong máu của chúng ta. 

Hemoglobin chịu trách nhiệm trong việc duy trì hình dạng của tế bào hồng cầu. Tế bào hồng cầu tự nhiên có dạng điển hình là hình đĩa lõm hai mặt. Hình dạng này giúp hồng cầu có diện tích bề mặt lớn hơn so với thể tích, tối ưu hóa quá trình trao đổi khí giữa hồng cầu và các mô của cơ thể. 

2. Nồng độ hemoglobin bình thường là bao nhiêu?

Hemoglobin thường được đo như một phần của xét nghiệm công thức máu toàn phần (CBC) thường quy từ mẫu máu. Mức hemoglobin được biểu thị là lượng hemoglobin tính bằng g/dL(gam/decilit) máu toàn phần, 1 dL=100ml. 

Mức hemoglobin bình thường phụ thuộc vào độ tuổi và giới tính được biểu thị dưới bảng:

3. Ý nghĩa của chỉ số hemoglobin

Nồng độ hemoglobin thấp trong máu

Lượng hemoglobin thấp cho thấy tình trạng thiếu máu hoặc số lượng hồng cầu thấp và cần được xác định nguyên nhân gây thiếu máu. Một số nguyên nhân gây ra tình trạng thiếu máu như: 

• Mất máu ( chấn thương, phẫu thuật, chảy máu, ung thư ruột kết hoặc loét dạ dày)
• Thiếu hụt dinh dưỡng (sắt, vitamin B12, folate)
• Các vấn đề về tủy xương
• Tác dụng phụ của thuốc hóa trị gây ức chế tổng hợp hồng cầu
• Suy thận
• Cấu trúc hemoglobin bất thường ( thiếu máu hồng cầu hình liềm hoặc bệnh thalassemia)

Triệu chứng của tình trạng thiếu hemoglobin:

Khi thiếu máu, cơ thể không đủ hồng cầu hoặc hồng cầu không hoạt động tốt, khi đó cơ thể có thể gặp phải các triệu chứng như:

• Mệt mỏi, thiếu năng lượng 
• Da và nướu nhợt nhạt, người xanh xao
• Các vấn đề về nhiệt độ như đổ mồ hôi nhiều, tay chân lạnh 
• Choáng váng, chóng mặt, ngất xỉu
• Nhịp tim nhanh do tim phải hoạt động nhiều hơn bình thường để đưa oxy hết các cơ quan
• Ù tai, nghe như tiếng chuông hoặc tiếng rít trong tai
• Đau đầu thường xuyên
• Khó thở, đau thắt ngực

Nồng độ hemoglobin cao trong máu

Lượng hemoglobin cao hơn bình thường có thể thấy ở những người sống ở vùng cao và những người hút thuốc. Mất nước cũng khiến hemoglobin cao giả tạo và sẽ trở về bình thường khi chất lỏng trong cơ thể cân bằng. 

Một số nguyên nhân ít gặp khác dẫn đến nồng độ hemoglobin cao bao gồm:

• Bệnh phổi tiến triển như khí phế thủng
• Rối loạn tủy xương trong bệnh đa hồng cầu đỏ
• Lạm dụng thuốc erythropoietin dẫn đến tăng sản xuất hồng cầu 

Tăng hemoglobin trong máu làm tăng độ nhớt và giảm lưu thông máu, dẫn đến các triệu chứng:

• Mệt mỏi, suy nhược 
• Đau đầu, hoa mắt, chóng mặt, choáng váng
• Đỏ da
• Khó thở
• Đau hoặc khó chịu vùng ngực
• Ngứa da
• Tê hoặc đau ở chi

4. Điều gì xảy ra khi hemoglobin bị khiếm khuyết

Hemoglobin khiếm khuyết gây ra một bệnh di truyền là hồng cầu hình liềm. Tình trạng này có thể gây bất thường hình dạng tế bào hồng cầu, dẫn đến việc chúng không thể dễ dàng đi qua các mạch máu nhỏ và gây thiếu oxy cho các mô của cơ thể. 

Hồng cầu hình liềm cũng có tuổi thọ ngắn hơn hồng cầu bình thường ( khoảng 20 ngày so với 120 ngày). Sự thay đổi nhanh chóng này khiến cơ thể không thể sản xuất đủ hồng cầu để bù đắp và dẫn tới thiếu máu. 

Các triệu chứng của bệnh thiếu máu hồng cầu hình liềm khác nhau tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh. Các triệu chứng điển hình bao gồm: đau ngực, đau xương, hụt hơi, loét da, mệt mỏi, đột quỵ, mù lòa, chậm phát triển và dậy thì. 

5. Làm thế nào để tăng nồng độ hemoglobin

Trong các trường hợp thiếu máu, một số cách để tăng nồng độ hemoglobin là:

• Truyền hồng cầu, tuy nhiên chỉ áp dụng cho những trường hợp nghiêm trọng 
• Dùng thuốc kích thích sản xuất hồng cầu erythropoieti ở những người bị giảm sản xuất hồng cầu hoặc tăng phá hủy hồng cầu. 
• Uống thuốc bổ sung sắt
• Tăng lượng thực phẩm giàu sắt và vitamin B6, B12, folate như trứng, rau bina, actiso, đậu, thịt nạc, hải sản, các loại hạt, ngũ cốc, trái cây họ cam quýt. 

Tránh lạm dụng các chất kích thích như rượu, bia, cà phê, đồ uống chứa cola để việc hấp thụ sắt tốt hơn.