Xơ vữa động mạch: nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

1. Xơ vữa động mạch là gì?

Xơ vữa động mạch là tình trạng động mạch bị xơ cứng do mảng bám tích tụ dần dần bên trong. Mảng bám được hình thành từ cholesterol, chất béo, canxi và các thành phần khác. 

Xơ vữa động mạch có thể gây nguy hiểm cho lưu lượng máu khi động mạch bị tắc nghẽn và gây ra cục máu đông. Đây là nguyên nhân thường gặp gây ra các cơn đau tim, đột quỵ và bệnh động mạch ngoại biên.

Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến các mạch máu trong tim. Nó có thể xảy ra ở bất kỳ động mạch nào trong cơ thể, và thường xuất hiện ở các động mạch chính cung cấp máu cho tim, não, dạ dày, thân dưới và thận.

2. Triệu chứng 

Các triệu chứng xơ vữa động mạch thường không biểu hiện cho đến khi động mạch rất hẹp hoặc đã bị tắc nghẽn. Nhiều người không biết mình bị xơ vữa động mạch cho đến khi họ gặp các trường hợp cấp cứu như đau tim, đột quỵ.

Khi động mạch bị tắc nghẽn hơn 70%, bạn có thể nhận thấy các triệu chứng rõ ràng ở mức độ từ nhẹ đến nặng, tùy vào vị trí tắc nghẽn:

• Ở động mạch tim: có thể xảy ra các cơn đau thắt ngực, tức ngực, khó thở do mạch vành bị tắc nghẽn chẹn dòng máu đến nuôi dưỡng cơ tim.
• Ở các động mạch dẫn lên não: các triệu chứng tê hoặc yếu đột ngột ở tay hoặc chân, khó nói, nói lắp, mất thị lực đột ngột hoặc tạm thời ở một bên mắt hoặc cơ mặt bị xệ xuống. Đây là triệu chứng của cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua. Nếu không được điều trị có thể dẫn tới đột quỵ. 
• Ở động mạch tay và chân: đau chân khi đi bộ, có cảm giác đau rát hoặc nhức ở bàn chân và ngón chân khi nghỉ ngơi, thay đổi màu da như tình trạng đỏ da, nhiễm trùng da và mô mềm thường xuyên. 
• Ở động mạch thận: tăng huyết áp đáng kể không đáp ứng với nhiều loại thuốc, tăng tần suất đi tiểu, phù nề, đau đầu, buồn nôn, chán ăn. 

3. Nguyên nhân 

Xơ vữa động mạch là một bệnh tiến triển chậm, sự tích tụ lắng đọng các mảng bám phải trải qua hàng năm. Nguyên nhân chính xác vẫn chưa được xác định. Nó có thể bắt đầu bằng sự tổn thương ở lớp bên trong của động mạch. Tổn thương động mạch có thể bắt nguồn từ một số yếu tố như:

• Huyết áp cao
• Cholesterol cao 
• Triglyceride cao
• Hút thuốc lá
• Bệnh tiểu đường
• Béo phì
• Viêm do các bệnh tự miễn như viêm khớp, lupus ban đỏ, vẩy nến
• Chế độ ăn nhiều chất béo bão hòa

Khi thành động mạch bị tổn thương, các tế bào máu, cholesterol và các chất khác có thể tích tụ tại vị trí bị thương. Theo thời gian, sự tích tụ này nhiều lên hình thành các mảng bám trong lòng động mạch, khiến động mạch bị hẹp cản trở sự lưu thông của dòng máu. Đôi khi, các mảng bám này bị xói mòn, vỡ ra, các tiểu cầu sẽ hoạt động để bít lại vị trí bị vỡ, dẫn đến hình thành các cục máu đông. Các cục máu đông này dưới áp lực của dòng máu, có thể di chuyển đến bất cứ vị trí nào trong cơ thể, dẫn đến tình trạng tắc mạch. 

4. Biến chứng của xơ vữa động mạch 

Các biến chứng của xơ vữa động mạch phụ thuộc vào động mạch nào bị hẹp hoặc bị chặn, bao gồm:

• Bệnh động mạch vành: xơ vữa ở các động mạch gần tim có thể dẫn đến bệnh động mạch vành, dẫn tới tình trạng thiếu máu cơ tim gây đau ngực, khó thở, suy tim. 
• Bệnh động mạch cảnh: mạch cảnh dẫn máu lên não bị hẹp có thể dẫn tới các cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua hoặc đột quỵ
• Bệnh động mạch ngoại biên: xơ vữa ở động mạch tay hoặc chân gây giảm lưu lượng máu đến các vị trí này, gây tê bì, mất cảm giác thậm chí hoại tử các mô.
• Phình động mạch: đôi khi xơ vữa động mạch có thể tạo thành một chỗ phình ở thành động mạch, có thể xảy ra ở bất cứ vị trí nào trên cơ thể. Khi phình động mạch vỡ, nó gây chảy máu đe dọa tính mạng bệnh nhân
• Bệnh thận mạn tính: xơ vữa động mạch có thể gây chít hẹp các động mạch thận, ngăn cản thận nhận đủ máu giàu oxy, từ đó làm rối loạn chức năng thận, có thể dẫn tới suy thận. 

5. Điều trị xơ vữa động mạch như thế nào?

Mảng xơ vữa hình thành trong lòng mạch thường sẽ duy trì rất lâu tại đó. Hiện tại chưa có phương pháp điều trị để loại bỏ hoàn toàn sự hình thành các mảng bám. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc và thay đổi lối sống có thể làm chậm hoặc ngăn ngừa sự tích tụ thêm. Điều này có ý nghĩa giúp bệnh nhân phòng ngừa được các biến chứng và duy trì một sức khỏe khỏe mạnh. 

Thay đổi lối sống 

Các yếu tố nguy cơ làm tổn thương động mạch, làm gia tăng tình trạng tích tụ mảng xơ vữa cần được thay đổi. Các biện pháp bao gồm không hút thuốc lá, ăn uống lành mạnh, tập thể dục thường xuyên và duy trì cân nặng khỏe mạnh. Những thay đổi này không loại bỏ được tình trạng tắc nghẽn, nhưng có thể làm giảm nguy cơ đau tim và đột quỵ. 

Sử dụng thuốc 

Huyết áp cao, mỡ máu, tiểu đường là các bệnh lý mạn tính làm tăng nguy cơ hình thành xơ vữa động mạch. Kiểm soát bệnh giúp làm chậm tiến triển của xơ vữa động mạch và giảm nguy cơ các biến chứng. Bác sĩ cũng có thể kê đơn thuốc chống kết tập tiểu cầu như aspirin, thuốc làm loãng máu để ngăn ngừa cục máu đông. 

Sử dụng aspirin trong thời gian dài có thể gây chảy máu dạ dày, vì vậy hãy trao đổi với bác sĩ trước khi dùng thuốc. 

Phẫu thuật loại bỏ xơ vữa động mạch

Nhiều thủ thuật ít xâm lấn và phẫu thuật phức tạp có thể giúp những người bị tắc nghẽn nghiêm trọng hoặc có nguy cơ biến chứng cao. Các lựa chọn điều trị phổ biến bao gồm:

• Phẫu thuật nong mạch vành
• Phẫu thuật cắt bỏ mảng xơ vữa
• Phẫu thuật cắt bỏ nội mạc động mạch cảnh 
• Phẫu thuật bắc cầu động mạch vành. 

6. Phòng ngừa xơ vữa động mạch 

Xơ vữa động mạch tiến triển âm thầm và hầu như không gây ra triệu chứng khi nó ở giai đoạn mới hình thành. Các thói quen lành mạnh sẽ giúp ngăn ngừa các mảng bám tích tụ và làm chậm tổn thương các cơ quan do chúng gây ra. Các biện pháp phòng ngừa bao gồm:

• Ăn thực phẩm ít chất béo bão hòa, chất béo chuyển hóa, nhiều cholesterol, natri và đường
• Vận động thể chất thường xuyên để duy trì huyết áp khỏe mạnh và cải thiện lưu lượng máu. 
• Giảm cân và duy trì cân nặng khỏe mạnh.
• Ngưng hút thuốc lá ( bao gồm cả thuốc lá điện tử). Nicotin trong thuốc lá làm tổn thương động mạch, làm hẹp mạch máu, khiến tim phải làm việc nhiều hơn. Bỏ hút thuốc là một trong những thay đổi lối sống quan trọng để ngăn ngừa tổn thương tim do xơ vữa. 
• Đi khám sức khỏe định kỳ để được chẩn đoán và điều trị các bệnh lý liên quan đến tình trạng xơ vữa động mạch.